Αν έχετε δει το πρώτο επεισόδιο της 7ης σεζόν του Black Mirror με τίτλο “Common people” – αν δεν έχετε ακολουθούν SPOILER – λογικά προβληματιστήκατε και εσείς με το όλο ζήτημα των υπηρεσίων και κάνατε συγκρίσεις της “Riverside”, που δίνει ζωή στην Αμάντα με άλλα συνδρομητικές υπηρεσίες που αν και δεν μας κρατάνε σε ζωή , οι εταιρίες έχουν μάθει να τις χαλάνε για τους πολλούς στην προσπάθεια τους(;) να τις κάνουν καλύτερες(;).
Το ζήτημα των συνδρομητικών υπηρεσιών και τον πλατφορμών γενικότερα είναι αρκετά επίκαιρο. Τον Απρίλιο του 2024, ο Mrwhosetheboss (Arun Maini) βρετανός YouTuber που δημιουργεί δημοφιλή τεχνολογικά βίντεο και έχει ένα από τα μεγαλύτερα tech κανάλια παγκοσμίως, ανέβασε ένα σχετικό video με τίτλο “The Internet is starting to Break – Here’s Why.”
Το βίντεο του Mrwhosetheboss αναλύει γιατί μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες όπως Amazon, Netflix, Uber, Spotify, Facebook, Instagram, TikTok και YouTube έχουν χειροτερέψει για τους χρήστες τα τελευταία χρόνια.
BTW o Mrwhosetheboss εκτός από περισσότερους από 21Μ subscribers έχει και φοβερό περιεχομένο γύρω από την τεχνολογία που αξίζει να παρακολουθείς.
Το φαινόμενο enshittification
Ο Mrwhosetheboss εξηγεί το φαινόμενο που ονομάζεται «enshittification» (όρος του Cory Doctorow), δηλαδή πώς οι πλατφόρμες ξεκινούν προσφέροντας εξαιρετική αξία στους χρήστες, στη συνέχεια στρέφονται στους προμηθευτές/συνεργάτες για να τους προσελκύσουν, και τελικά, όταν αποκτήσουν κυριαρχία στην αγορά, αρχίζουν να χειροτερεύουν την εμπειρία για όλους, αποσπώντας όλο και περισσότερα κέρδη για τους μετόχους τους.
Κάποια παραδείγματα από το video
- Uber: Ξεκίνησε φθηνά και ποιοτικά, αλλά πλέον οι τιμές ανέβηκαν, οι υπηρεσίες κατακερματίστηκαν σε tiers (κατηγορίες), και οι χρήστες πληρώνουν περισσότερα για λιγότερα.
- Netflix και streaming: Η αρχική χαμηλή τιμή και η απουσία διαφημίσεων αντικαταστάθηκαν από ακριβότερα πακέτα, διαφημίσεις και κατακερματισμό περιεχομένου σε πολλές πλατφόρμες.
- Amazon: Παρότι το Prime υποσχόταν δωρεάν ταχεία παράδοση, πλέον υπάρχουν επιπλέον χρεώσεις και συχνά τα προϊόντα είναι ακριβότερα απ’ ό,τι αλλού.
- Συνδρομές και dark patterns: Οι εταιρείες χρησιμοποιούν τεχνάσματα για να δυσκολέψουν την ακύρωση συνδρομών ή να σε κάνουν να πληρώνεις παραπάνω, όπως κρυφές χρεώσεις, αλλαγή κουμπιών, ψυχολογικές πιέσεις κ.ά.
Η κριτική στο enshittification στο δυστοπικό Black Mirror
Κύκλος Υποβάθμισης (Enshittification Cycle)
- Το enshittification περιγράφει πώς μια υπηρεσία ξεκινά προσφέροντας αξία στους χρήστες, στη συνέχεια στρέφεται στους επιχειρηματικούς πελάτες, και τελικά υποβαθμίζει την εμπειρία όλων για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη.
- Στο “Common People”, η εταιρεία Rivermind αρχικά προσφέρει μια επαναστατική υπηρεσία αποθήκευσης και μετάδοσης του νου, με σχετικά χαμηλό κόστος (δεδομένου ότι χωρίς αυτό πεθαίνεις) και υποσχέσεις βελτίωσης της ζωής. Σταδιακά, όμως, το κόστος αυξάνεται, προστίθενται περιορισμοί (όπως συνδρομές και διαφημίσεις), και η εμπειρία των χρηστών χειροτερεύει, καθώς η εταιρεία εκμεταλλεύεται την εξάρτηση των πελατών της.
Εξάρτηση και Εκμετάλλευση
- Το enshittification βασίζεται στο “κλείδωμα” του χρήστη (lock-in), όπου οι άνθρωποι γίνονται εξαρτημένοι από μια υπηρεσία που αρχικά τους ωφελεί, αλλά αργότερα γίνεται χειρότερη και ακριβότερη.
- Στο επεισόδιο, οι πρωταγωνιστές γίνονται οικονομικά και ψυχολογικά εξαρτημένοι από την υπηρεσία, φτάνοντας στο σημείο να θυσιάζουν τα πάντα για να τη διατηρήσουν, ακόμα και την αξιοπρέπειά τους ή την ίδια τους τη ζωή.
Κριτική στον Ύστερο Καπιταλισμό και τις Συνδρομητικές Υπηρεσίες
- Και τα δύο αποτελούν σχόλιο για τον σύγχρονο καπιταλισμό, όπου οι εταιρείες δίνουν προτεραιότητα στο κέρδος και όχι στην πραγματική αξία ή ευημερία των ανθρώπων.
- Το επεισόδιο σατιρίζει τις συνδρομητικές υπηρεσίες, τις διαφημίσεις και τη συνεχή “αναβάθμιση” που απαιτείται για να έχεις πρόσβαση σε βασικές λειτουργίες, κάτι που αποτελεί βασικό στοιχείο του enshittification.
Όλα γίνονται χειρότερα;
Όπως και στο επεισόδιο βλέπουμε κάθε tier να γίνει χειρότερο για να φτιαχτεί ένα ακριβότερο, έτσι βλέπουμε να συμβαίνει και στις περισσότερες πλατφόρμες, ειδικά όταν έχουν μεγάλο μερίδιο της αγορας.
Για παράδειγμα η Wolt ενώ έχει φτιάξει συνδρομή για να μην πληρώνεις τα μεταφορικά του delivery, ενσωμάτωσε σε όλους μια χρέωση υπηρεσίας ενώ παράλληλα έφτιαξε ένα μοντέλο “express” που πληρώνεις παραπάνω για να έρθει πιο γρήγορα.
Το πιο γρήγορα όμως ουσιαστικά σημαίνει (όπως και στα ταξί) ότι είναι και πιο δελεαστικό στους μεταφορείς (επιπλέον προμήθεια) με απότελεσμα η υπηρεσία για τους “common people” να γίνει πιο κακή.
Όσο η εταιρεία θα προτιμάει να βγάλει παραπάνω χρήματα, και οι μεταφορείς-συνεργάτες θα επιλέγουν τα παραπάνω χρήματα, με αποτέλεσμα το “χωρίς χρέωση” delivery να γίνει όλο και χειρότερο.